Sharad Ritu (Autumn/ Fall)

શરદ ઋતુ (પાનખર) - (મધ્ય સપ્ટેમ્બર થી મધ્ય નવેમ્બર)

• આ ઋતુ દરમિયાન, સૂર્ય ભવ્ય બને છે, આકાશ સ્વચ્છ રહે છે અને ક્યારેક સફેદ વાદળો જોવા મળે છે. અને પૃથ્વી કાદવથી ભરેલું હોય છે.

• પ્રચલિત રસ લવણ (ખારો) અને મહાભૂતોમાં જળ અને અગ્નિ ના ગુણોમાં શ્રેષ્ઠ બને છે.

• વ્યક્તિની શક્તિ અને ઉર્જા મધ્યમ રહે છે,

• ક્ષતિગ્રસ્ત વાત દોષનું શમન અને આ સિઝનમાં અગ્નિમાં વધારો અને હિલચાલ જોવા મળે છે.

Sharad Ritu (Autumn/ Fall) - (Mid- September to Mid- November)

• During this season, The sun becomes glorious, the sky remains clear and sometimes white clouds are seen and the earth is full of mud.

• Prevailing Rasa Lavan (Salty) and Mahabhuta excel in the qualities of water and fire.

• One's strength and energy remain moderate.

• Alleviation of damaged vata dosha and this season sees the growth and movement of fire.

જીવનશૈલી

• જ્યારે ભૂખ લાગે ત્યારેજ જમવું જોઈએ.

• દિવસના સમયે સૂર્યના કિરણો અને સાંજે સમયે ચંદ્રના કિરણોથી શુદ્ધ કરેલું પાણી પીવું અને સ્નાન માટે ઉપયોગમાં લેવું જોઈએ.

• શરીર પર ચંદનની પેસ્ટ લગાવવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે રાત્રિના શરૂઆતના 3 કલાકનો ચંદ્ર અનુકૂળ હોય છે.

• પુનઃસ્થાપન પદ્ધતિઓ જેમ કે વિરેચન (સફાઈ), રક્ત-મોક્ષણમ (ફ્લેબોટોમી), અને તેનાથી આ બધું, આ ઋતુમાં સમાપ્ત થાય છે.

• આ ઋતુમાં દિવસ દરમિયાન ટૂંકી ઊંઘ લેવાય, વધારે પડતો સૂર્યપ્રકાશનો સંપર્ક અને ખાવાનું ટાળવું જોઈએ.

lifestyle

• Eat only when you feel hungry.

• Water purified by the rays of the sun during the day and the rays of the moon in the evening should be drunk and used for bathing.

• It is advised to apply sandalwood paste on the body. It is said that the moon in the first 3 hours of the night is auspicious.

• Restorative practices such as virechan (cleansing), rakta-mokshanam (phlebotomy), and so on, end in this season.

• During this season, one should take short naps during the day, avoid excessive exposure to sunlight and avoid eating.

નવરાત્રીનો સમય એ શરદ ઋતુનો સમય છે. શરદ ઋતુ એ શરીરમાં સ્વાભાવિક રીતે "પિત્ત પ્રકોપ"ની ઋતુ છે. વર્ષા ઋતુમાં પિત્ત શરીરમાં જમા થતું જાય અને શરદમાં એનો પ્રકોપ થાય. સ્વાભાવિક રીતે આ ઋતુમાં આવું થાય જ. અમારી પાસે આ ઋતુમાં પિત્તની તકલીફો વાળા દર્દીઓ સ્વભાવિકપણે વધી જ જાય. જો શ્રાદ્ધ પક્ષમાં ખીર વ્યવસ્થિત અને નિયમિત ખવાઈ હોય તો પિત્તનું પ્રમાણમાં સારું શમન થઈ ગયું હોય એવી શક્યતા ખરી. તો પિત્તની તકલીફો શરદ ઋતુમાં થોડી ઓછી નડે. પિત્તની તકલીફો એટલે કેવી તકલીફો? હળવીથી ભારે તરફ જઈએ. છાતી, પેટ, મૂત્ર, મળમાં કે શરીરમાં ક્યાંય પણ બળતરા, આંખમાં- ચામડી પર લાલાશ, ચામડીના રોગો, લીવરની સમસ્યાઓ, રસી, મોઢામાં, જઠર કે આંતરડામાં ચાંદા/અલ્સર વગેરે વગેરે.

આની શક્યતાથી બચવું હોય, તો વર્ષા ઋતુમાં અને શરદ ઋતુમાં પિત્તને વધારે / એનો પ્રકોપ કરાવે એવું ખાવા-પીવાથી દૂર રહેવું જ જરૂરી છે.

કેવી વસ્તુઓ પિત્તને વધારે કે એનો પ્રકોપ કરે?

ખારાશ-નમક વાળી, ખાટી, ગરમ મસાલા વાળી, ટોમેટો કેચપ, સોયા સોસ, ચીલી સોસ, તેલમાં તળેલી- ડીપ ફ્રાય કરેલી વસ્તુઓ (જેમાં મોટા ભાગની "ફરાળી વાનગીઓ" આવી જાય.. 🤦🏻‍♂️🤷🏻‍♂️), ગુજરાતમાં જે "પંજાબી" અને "ચાઈનીઝ"ના લેબલ હેઠળ મળે છે એવી તમામ વસ્તુઓ, પિત્ઝા, બર્ગર, મેંદાની બનેલી વસ્તુઓ વગેરે વગેરે. આ પ્રકારની વસ્તુઓને આયુર્વેદમાં સંયુક્ત રીતે "વિદાહી આહાર" કહેવાય.

આવી વસ્તુઓ પણ દિવસના સમયમાં ખવાય તો ઓછી નડે. સૂર્યાસ્ત પછી શરીરનો અગ્નિ (પાચનશક્તિ) સૌથી ઓછો થઈ ગયો હોય પછી જેટલું વધારે ખવાય એટલું વધુ નુકસાન કરે અને જેટલું ઓછું ખવાય એટલો વધારે લાભ કરે. (એટલે જ આપણા શાસ્ત્રોમાં સૂર્યાસ્ત પછી જમવાનો નિષેધ છે. અગ્નિ સારો હોય ત્યારે થોડું હાનિકારક જમીએ તો પણ એ વ્યવસ્થિત પચીને શરીરના બંધારણમાં કામ આવે એવું બને, પણ અગ્નિ નબળો હોય ત્યારે જમીએ તો હિતકારક આહાર પણ શરીરમાં કચરા રૂપે જમા થઈને કાચો આમ બનાવે.)

પિત્તના સ્વાભાવિક પ્રકોપ નવરાત્રીમાં મોડી રાત્રે જેવું અને જે પ્રકારનું ખવાય છે એમાં મોટા ભાગે ઉપર જે લિસ્ટ ગણાવ્યું એવા "વિદાહી" એટલે કે પિત્તનો પ્રકોપ વધારે એવું જ ફૂડ હોય છે. જે પિત્તની તકલીફો સ્વભાવિક રીતે શરીરમાં થવાની હતી એ અનેકગણી વધુ તીવ્રતાથી થાય એવા સંજોગો આપણે પોતે જ ઊભા કરીએ છીએ. સ્વ-જાગૃતિ પૂર્વક થોડું જ ધ્યાન રાખવાથી અનેક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓથી બચી શકાય છે.

આયુર્વેદનો એક અન્ય કોન્સેપ્ટ કહે છે, કે આપણા "સ્વેદ" એટલે કે પસીનામાં પિત્ત આશ્રય કરીને રહે છે. એટલે થાકી જવાય એવા ગરબા જરૂર રમજો. એમાં જે પસીનો થશે એમાં પણ પિત્ત નીકળી જશે. એનાથી પણ થોડું સ્વાસ્થ્ય સુધરશે.